86 episodes

Jak? Co? Dlaczego? Skąd się to wzięło? Jeśli szkoła nie zabiła w was naturalnej ciekawości, jeśli życie nie zmusiło was do odłożenia swoich pasji na bok, albo jeśli chcecie na nowo poznawać świat, to ta audycja jest właśnie dla was.



Przez trzy minuty staram się przybliżyć jakiś zajmujący mnie temat. Gama obszarów szeroka: skąd się bierze śnieg, jak sterować samolotem, dlaczego właściwie samolot lata albo czemu rower się nie przewraca?



Trzy minuty. Sto osiemdziesiąt sekund. Tyle chyba warto poświęcić, by się dowiedzieć czegoś o świecie?

Świat w trzy minuty Lukasz Jachowicz

    • Education
    • 4.2 • 214 Ratings

Jak? Co? Dlaczego? Skąd się to wzięło? Jeśli szkoła nie zabiła w was naturalnej ciekawości, jeśli życie nie zmusiło was do odłożenia swoich pasji na bok, albo jeśli chcecie na nowo poznawać świat, to ta audycja jest właśnie dla was.



Przez trzy minuty staram się przybliżyć jakiś zajmujący mnie temat. Gama obszarów szeroka: skąd się bierze śnieg, jak sterować samolotem, dlaczego właściwie samolot lata albo czemu rower się nie przewraca?



Trzy minuty. Sto osiemdziesiąt sekund. Tyle chyba warto poświęcić, by się dowiedzieć czegoś o świecie?

    Czym grozi odwrócenie kompasu?

    Czym grozi odwrócenie kompasu?

    W trzecim odcinku Świata w trzy minuty opowiadałem o tym, że gwiazdą polarną nie zawsze jest ta związana z Małą Niedźwiedzicą. A czy wiesz, że również igła kompasu nie zawsze pokazuje górę kuli ziemskiej? Dziś o historii potwierdzonej przez niezwykłe drzewo.



    Igła kompasu pokazuje północ – tego uczymy na poziomie przedszkola. W szkole dochodzą dodatkowe informacje – na przykład, że północ magnetyczna i geograficzna się nie pokrywają. Biegun magnetyczny jest oddalony od geograficznego o mniej więcej osiemset kilometrów – obecnie jest gdzieś pod wyspą Ellesmere’a, w Kanadzie.

    Dlaczego kładę nacisk na słowo obecnie? Bo magnetyczna północ wędruje, obecnie z prędkością 44 kilometrów rocznie. I znów OBECNIE – bo tempo zmiany nie jest stałe, czasem biegun przesuwa się o 14, a czasem o 60 km w ciągu jednego roku.



    Co jakiś czas tempo wędrówki biegunów magnetycznych gwałtownie przyspiesza i nawet zdarza się chwilowe odwrócenie biegunowości Ziemi. Chwilowe – oczywiście w rozumieniu geologicznym. Najlepiej zbadane odwrócenie miało miejsce stosunkowo niedawno – 42’000 lat temu i trwało zaskakująco krótko. Najpierw przez około 250 lat bieguny wędrowały, by ustabilizować się w odwróconej formie na 440 lat. Oficjalnie nazywa się to Wydarzeniem Laschampa, ale – w związku z tym, że tysięcy było 42 – spotkacie też nazwę Wydarzenie Adamsa, na cześć twórcy Autostopem przez Galaktykę.

    Ale co z tym drzewem? Jednym z biologicznych cudów jest Agatis Nowozelandzki, inaczej nazywany drzewem kauri. Żyją średnio kilkaset lat, i są dość… duże. W 2019 odkryto pozostałości drzewa kauri, które żyło przez 1700 lat – i to dokładnie 42 tysiące lat temu. Douglas Adams pozdrawia.

    Dzięki temu odkryciu, naukowcy dostali możliwość dokładnego przebadania organizmu, którego okres życia prawie w całości pokrywał się z okresem ostatniego znanego nam odwrócenia biegunów. Dane te skorelowano z wynikami innych badań, na przykład osadów z dna Morza Czarnego. Dzięki temu wiemy, że w czasie ostatniej zamiany biegunów, moc ziemskiego pola magnetycznego spadała do kilku procent obecnego, przez 400 lat miała poniżej 28% obecnego – i wiemy też, z czym to się wiązało. Mocno wzrósł poziom szkodliwego dla nas promieniowania kosmicznego – gdyby ludzie wtedy żyli i mieli elektronikę, ci co by przeżyli, nie bawiliby się nią szczególnie długo. Zmniejszyła się warstwa ozonowa, to też nie było szczególnie dobre dla żyjących wtedy organizmów. Za to przez 400 lat zorza polarna była widoczna na całej kuli ziemskiej.

    Pojawiają się hipotezy, że Wydarzenie Laschampa spowodowało wyginięcie wielu gatunków zwierząt, mogło też doprowadzić do zagłady neandertalczyków. Debata na ten temat nadal trwa, więc nie traktujmy tego jako obowiązującej teorii.



    Dodatkowe informacje:



    * Ancient kauri trees capture last collapse of Earth’s magnetic field

    * Laschamp event (Wikipedia)

    * A Hitchhiker’s Guide to an Ancient Geomagnetic Disruption

    * 42,000-year-old sub-fossil trees: more accurate analysis of reversal of Earth’s magnetic field



    Zdjęcie drzewa kauri: Nelson Parker, źródło: eurekalert.org

    Animacja ruchu biegunów: NOAA/NCEI

    • 3 min
    Wrota piekieł i inne pożary

    Wrota piekieł i inne pożary

    Czy wiesz, że pod jednym z amerykańskich miast od blisko 60 lat płonie kopalnia? O Centralii oraz Wrotach Piekieł - 85 odcinek podkastu Świat w trzy minuty.

    • 3 min
    Ciemna materia: skąd wiemy, że istnieje?

    Ciemna materia: skąd wiemy, że istnieje?

    Czy wiesz, że w przeważającej większości wszechświat zbudowany jest z czegoś, czego nie jesteśmy w stanie poczuć, zbadać czy zaobserwować? Co więcej, to coś nie jest gdzieś daleko, tylko nas otacza. Skąd to wiemy? O tym 84 odcinek podkastu Świat w trzy minuty. I po krótkiej przerwie wita was Łukasz Jachowicz.



    To po kolei. Mamy ileś tam zmysłów (nie pięć), dodatkowo mamy urządzenia które pomagają nam zbadać świat i odnotować istnienie czegoś, czego nie odczuwamy tymi zmysłami. Więc mamy oczy, teleskopy i radioodbiorniki. Wydaje nam się, że potrafimy w jakiś sposób zaobserwować całą otaczającą nas rzeczywistość. Tymczasem okazuje się, że świat, który znamy nie do końca jest taki, jak nam się wydaje.

    Wyobraźmy sobie wirującą galaktykę. Wchodzące w jej skład gwiazdy powinny się oddalić od jej centrum i odfrunąć w przestrzeń – ale trzyma je siła grawitacji zależna od masy tej galaktyki. Więc znając łączną masę wszystkiego, co wchodzi w skład galaktyki możemy obliczyć, jak szybko może wirować bez utraty gwiazd.

    Jak obliczyć masę galaktyki? Na przykład sumując masę wchodzących w jej skład gwiazd, gazów i pyłów. Nie jest to trywialne, ale w przybliżeniu wykonalne. Tylko jest kłopot. Sumaryczna masa znanych nam galaktycznych obiektów nie uzasadnia prędkości rotacji galaktyk. Brakuje trochę kilogramów. Tak konkretnie to nie potrafimy się doliczyć 85% masy wszechświata. Oraz odrobiny energii.

    To, czego nie możemy się doliczyć, nazwano ciemną materią i ciemną energią.

    Nie będę wchodził w to, czym może być ciemna materia – bo tego nie wiemy. Ale zupełnie nie przeszkodziło nam w policzeniu, ile jej jest – i udowodnieniu, że istnieje. W jaki sposób?

    Najpierw fizycy zauważyli, że masa obserwowanego wszechświata nie zgadzała się z równaniami łączącymi masę i prędkość obrotową galaktyk. Gdyby grawitacja na dużych dystansach działała inaczej niż na małych – to wszystko by nam się ładnie policzyło, tak nie jest. I to jest pierwsza wskazówka, że czegoś nie widzimy.

    Grawitacja jest potężną siłą, potrafi zakrzywić światło. Efektem tego jest soczewkowanie grawitacyjne – opowiem o tym kiedyś szerzej. Dziś tylko zasygnalizuję, że coś niewidzialnego – coś, czego nie potrafimy zaobserwować żadnym instrumentem – zakrzywia nam światło generowane przez odległe galaktyki. Tak, jakby gdzieś po drodze była wielka niewidzialna soczewka. I to jest wskazówka numer dwa.

    No i wreszcie najbardziej widowiskowy element. Gdy zderzają się dwie galaktyki, cząstki materii uderzają o siebie i rozbryzgują się na ogromne odległości. I tak się dzieje z normalną materią. Tymczasem na linii kolizji galaktyk naukowcy zaobserwowali soczewkowanie grawitacyjne wskazujące, że nie tylko zwykła materia brała udział w kosmicznej eksplozji, lecz przesuwała się tam również ciemna materia. Co ciekawe, bez rozbryzgu. Przeszła przez zwykłą i ciemną materię drugiej galaktyki zupełnie na nią nie wpływając.

    Wygląda na to, że na razie jedyną znaną nam siłą, którą ciemna materia wpływa na nasze 5% obserwowalnego świata, jest grawitacja. To trochę utrudnia nam jej dokładne zbadanie – ale też udowadnia, że w fizyce jeszcze dużo odkryć przed nami.

    • 3 min
    Czemu pogoda przeszkadza rakiecie?

    Czemu pogoda przeszkadza rakiecie?

    Kolejny start rakiety przesunięty z powodu pogody. O tym, co konkretnie ma wpływ na starty - 83 odcinek podkastu Świat w trzy minuty.

    • 4 min
    Dzień, w którym spanikowała Ameryka

    Dzień, w którym spanikowała Ameryka

    Wojna Światów w radiu doprowadziła do masowej histerii i wielu ofiar śmiertelnych. Piękne, przemawiające do wyobraźni i całkowicie fałszywe. Jak było naprawdę?



    82. odcinek podkastu Świat w trzy minuty.

    • 5 min
    Jak przekazać wiadomość zakładnikom?

    Jak przekazać wiadomość zakładnikom?

    W czasach drugiej wojny światowej to było prostsze - radiostacja pod łóżkiem teściowej albo list w paczce Czerwonego Krzyża, i wiadomość miała szansę dotrzeć do odległego adresata. Co jednak zrobić, gdy nie wiemy, gdzie jest adresat?



    O tym, jak przekazano wiadomość uwięzionym żołnierzom 81. odcinek Świata w trzy minuty.

    • 3 min

Customer Reviews

4.2 out of 5
214 Ratings

214 Ratings

homosapiens84 ,

Świetny Podcast!

Dobra robota redaktorze😃
p.s. witam po przerwie👍

tempek93 ,

Świetne

Bardzo merytoryczne i treściwe materiały. Zachęcę znajomych do subskrypcji!

gabi123🏄🏻‍♂️ ,

Super

Świetne trzymaj tak dalej

Top Podcasts In Education

Przemek Górczyk Podcast
Przemek Górczyk
Kwadrans na angielski
Szymon Marciniak
Podgórska Ogólnie [JOANNA PODGÓRSKA]
newonce
Psychologia, którą warto znać
Mirosław Brejwo
6 Minute English
BBC Radio
O Zmierzchu
Marta Niedzwiecka

You Might Also Like

Nauka To Lubię
Tomasz Rożek
Radio Naukowe
Radio Naukowe - Karolina Głowacka
Podcast Historyczny
Rafał Sadowski
Dział Zagraniczny
Maciej Okraszewski
Historia Jakiej Nie Znacie
Cezary Korycki
Podcast Wojenne Historie
Historia II wojny światowej